Rekomendacja T 2010, 2013 [aktualizacja 2018]

Rekomendacja T z 2010 r., dotycząca dobrych praktyk w zakresie zarządzania ryzykiem detalicznych ekspozycji kredytowych została zaktualizowana w 2013 r. , po czym otrzymała nowe brzmienie obowiązujące od 31.10.2018 r. Rekomendacja T stanowi dopełnienie Rekomendacji S. Podłożem jej wprowadzenia był wzrost ryzyka związanego ze zbyt liberalnym podejściem do zasad liczenia zdolności kredytowej, nadmiernym wydłużaniem okresu kredytowania, a także niekorzystną relacją zadłużenia do wartości rynkowej nieruchomości.

Obszary objęte rekomendacją T:

• zarządzanie
• kontrola ryzyka
• identyfikacja, pomiar i akceptacja ryzyka
• zabezpieczenia
• raportowanie
• relacje z klientami
• kontrola wewnętrzna.

Najważniejsze kwestie wprowadzone rekomendacją T w 2010 roku:

[1] STRESS TESTY

W ustalaniu relacji wydatków na obsługę zobowiązań do dochodów netto banki powinny uwzględniać wyniki testów w sytuacjach skrajnych. Dla kredytów o zmiennym oprocentowaniu należy założyć jego wzrost o 4%, a dla kredytów walutowych wzrost kursu waluty o 30%.

[2] RELACJA ZOBOWIĄZAŃ DO DOCHODÓW

Tzw. wskaźnik DtI (debt-to-income), czyli dług do dochodów oznacza maksymalny poziom relacji obciążeń kredytowych do średnich dochodów netto. Został on ustalony na poziomie:

• 50% dla osób z dochodem netto poniżej przeciętnego wynagrodzenia.
• 65% dla osób z dochodem netto co najmniej równym przeciętnemu wynagrodzeniu w gospodarce.

Od 31.07.2013r. „sztywna” reguła dla DtI nie obowiązuje. Aktualizacja rekomendacji T i S w 2013r. wprowadziła bowiem zasadę samodzielnego ustalania poziomu wskaźnika DtI przez banki. Banki mogą zatem uwzględniać specyfikę działalności i akceptowany poziomu ryzyka. Jednocześnie rozdzielono zakres stosowania rekomendacji S i rekomendacji T.

[3] RZECZYWISTY POZIOM WYDATKÓW

Banki powinny przyjmować do liczenia zdolności kredytowej rzeczywisty poziom wydatków na utrzymanie kredytobiorców. Deklaracje we wnioskach kredytowych powinny być poddane krytycznej ocenie na podstawie danych z niezależnych i obiektywnych analiz.

Zmiana w przyjmowanych kosztach utrzymania na przykładzie jednego z banków:

[4] OBECNE ZOBOWIĄZANIA KREDYTOWE oraz KREDYTY WNIOSKOWANE

KNF zwraca uwagę na prawidłowe uwzględnianie w procesie liczenia zdolności kredytowej obecnych obciążeń kredytowych jak i zobowiązań wnioskowanych.

Co do zasady (wyraźnie zostało to zaznaczone w rekomendacji S z 2013r.) wkład własny nie może pochodzić z kredytu. Klient potwierdza ten fakt we wniosku kredytowym. Deklaruje również czy aktualnie ubiega się o kredyt/pożyczkę w innych bankach.  Nie ma przeszkód, by wnioskować równolegle  w trzech-czterech bankach o kredyt hipoteczny na ten sam cel (umowa jest zawierana tylko z jednym bankiem). Przeszkodą jest natomiast równoległe wnioskowanie o kredyt gotówkowy na cel dowolny (ryzyko kredytowania wkładu własnego).

Z kolei podpisując umowę kredytową kredytobiorca potwierdza, że jego sytuacja finansowa nie uległa pogorszeniu. W tym mieści się również brak innych zobowiązań poza tymi, które bank uwzględnił w procesie badania zdolności kredytowej .

Praktyka?

Tego typu „porady eksperckie” jak te w artykule „Kredyt na mieszkanie bez wkładu własnego. Pięć sposobów, jak ominąć rekomendację S” [dostęp 21.6.2016], który pojawił się w 2014 r. na portalu Money.pl w ogóle nie powinny znaleźć się w sieci:

Nazywając rzeczy po imieniu artykuł opisuje procedurę wyłudzania kredytu. Tym samym trzeba mieć świadomość składania fałszywych oświadczeń i odpowiedzialności z tym związanej.

[5] RATY KREDYTÓW WALUTOWYCH

W przypadku uwzględnienia w liczeniu zdolności kredytowej obciążeń związanych ze spłatą udzielonych wcześniej kredytów walutowych  do liczenia zdolności należy przyjąć ratę w przeliczeniu na PLN (wg aktualnego kursu sprzedaży dewiz) powiększoną o 10% dla kredytów z okresem do końca spłaty krótszym lub równym 5 lat  oraz o 20% dla kredytów z okresem spłaty powyżej 5 lat.

[6] OCENA ZDOLNOŚCI KREDYTOWEJ dla kredytów w walucie

KNF powtarza zasadę wprowadzoną Rekomendacją S z 2006 roku – bank dla kredytów walutowych liczy zdolność przy uwzględnieniu kapitału kredytu wyższego o 20% oraz według oprocentowania nie niższego niż analogiczny kredyt w PLN.

[7] KREDYTY NA OŚWIADCZENIE

Bank opierając się na deklaracjach klientów w zakresie uzyskiwanego dochodu powinien posiadać możliwość zweryfikowania wiarygodności oświadczeń np.  poprzez historię wpływów na konto, deklaracje PIT albo właściwego oszacowania na podstawie posiadanej przez bank dokumentacji innych zaangażowań.  Rekomendacja ograniczyła kredyty na oświadczenie bez żadnej weryfikacji. Oświadczenie nadal było stosowane do grupy wolnych zawodów lub tzw. profesjonalistów, a weryfikacja oświadczeń klienta polegała na porównaniu z  matrycą dochodu dla danego zawodu.

[8] BAZY DANYCH

Banki powinny korzystać z baz danych (własnych i zewnętrznych) celem weryfikacji zadłużenia i terminowości spłat również w innych instytucjach.

Na bazy danych zwracano już uwagę w rekomendacji S (2006, 2008) oraz rekomendacji J (2000r.), dotyczyło to jednak wycen wartości zabezpieczenia (nieruchomości). Obowiązki oraz możliwości w zakresie udzielania informacji i korzystania z baz danych zostały uregulowane w ustawie Prawo bankowe, niemniej niezadowalająca praktyka w tym zakresie spowodowała zwrócenie bankom uwagi na problem. Urząd Komisji Nadzoru  Finansowego wskazał, iż w niektórych bankach występowała sytuacja niekompletnej (tylko modele statystyczne, brak weryfikacji w BIK) i nieobiektywnej akceptacji ryzyka (niedoszacowanie, brak uzasadnienia dla przyjmowanych parametrów, model budowany na niepełnym zbiorze danych).

[Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania ws. projektu Rekomendacji T, KNF, 2010, dostęp 22.06.2016].

Przykładem może być tu Lukas Bank SA, w stosunku do którego do pewnego momentu (rok 2008 lub 2009) obserwowano brak widoczności zobowiązań w BIK.

[9] LTV z BUFOREM dla kredytów walutowych

Bank powinien pozostawić „bufor” w zakresie LTV na wypadek wzrostu kwoty zadłużenia w wyniku zmiany kursów w wysokości min 10% kredytu przy terminie spłaty do 5 lat i 20% kwoty kredytu przy terminie spłaty powyżej 5 lat.

[10] OBOWIĄZKI INFORMACYJNE wobec klienta

Powtórzono kwestie zawarte we wcześniejszych rekomendacjach. Dotyczyło to oferowania w pierwszej kolejności kredytu w PLN oraz informowania o ryzyku zmiany stopy procentowej, ryzyku walutowym, wpływie spreadu, całkowitym koszcie kredytu, rzeczywistym oprocentowaniu, koszcie obsługi kredytu przy wzroście oprocentowania oraz kursów walut. Dodatkowo obowiązki banków uzupełniono o informację w zakresie ryzyka zmian cen nieruchomości.

Rekomendacja T, 2013r. – dotycząca dobrych praktyk w zakresie zarządzania ryzykiem detalicznych ekspozycji kredytowych

Zastąpiła rekomendację T z 2010 r., regulacje obowiązują od 31.07.2013r.
Nowe brzmienie od 31.10.2018r.

Rekomendacja odnosi się do następujących obszarów detalicznych ekspozycji kredytowych: zarządu i rady nadzorczej, identyfikacji, pomiaru i oceny ryzyka,  narzędzi wspierających, przeciwdziałania/ograniczania ryzyka, monitorowania i raportowania, kontroli wewnętrznej, relacji z klientami.

Z zakresu rekomendacji T wyłączono należności ZABEZPIECZONE HIPOTECZNIE, do których w całości odnoszą się regulacje rekomendacji S.

KNF odróżnia przy tym przedmiot kredytowania od przedmiotu zabezpieczenia. Odnoście kredytów przeznaczonych na finansowanie nieruchomości to rodzaj zabezpieczenia decyduje o tym, czy zastosowanie mają regulacje rekomendacji S czy T.

Rekomendacja T – najważniejsze zmiany/zapisy:

[1] RELACJA ZOBOWIĄZAŃ DO DOCHODÓW (DtI)

Wprowadzano zasadę indywidualnego określania przez banki tego parametru adekwatnie do specyfiki prowadzonej działalności oraz akceptowanego przez bank poziomu ryzyka. Tym samym zrezygnowano ze „sztywnego” wskaźnika 50% i 65%.

[2] ODDZIAŁY INSTYTUCJI KREDYTOWYCH, podlegające jurysdykcji państw obcych

KNF wskazuje na mniejszą konkurencyjność banków krajowych w stosunku do instytucji kredytowych nie podlegających pod nadzór KNF. Zauważa ryzyko systemowe z tym związane i oczekuje stosowania regulacji wynikających z rekomendacji T również przez te podmioty.

W Polsce na rynku kredytów detalicznych jako oddział zagranicznej instytucji funkcjonował Polbank (pierwotnie EFG Eurobank Ergasias). Podlegał on pod grecki nadzór bankowy oraz grecki fundusz gwarancyjny. W praktyce bank kredytował na wyższe  LTV niż inne banki w Polsce. Klienci mieli tam lepszą zdolność kredytową i lepiej oprocentowane depozyty. Polbanku nie obejmowały również ograniczenia  KNF, dzięki czemu miał przewagę nad konkurencją. Sytuacja zmieniła się dopiero w 2011 w wyniku przekształcenia Polbanku z oddziału instytucji kredytowej w spółkę z polską licencją bankową. Kolejnym krokiem była fuzja z bankiem Raiffeisen [www.parkiet.com, Polbank EFG: Akceptacja nadzoru, dostęp 25.6.2016].

[3] UPROSZCZONE ZASADY LICZENIA ZDOLNOŚCI KREDYTOWEJ

Można je stosować (po powiadomieniu KNF):

1. dla kredytów/pożyczek ratalnych w wysokości do 4-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw,
2. dla kredytów i pożyczek – w zależności od okresu współpracy z bankiem:

• współpraca z bankiem min 6 miesięcy – kwota kredytu/pożyczki do 6-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw,
• współpraca z bankiem min 12 miesięcy – kwota kredytu/pożyczki do 12-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw,
• pozostali klienci – kwota kredytu/pożyczki do wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw.

[4] KORZYSTANIE Z BAZ DANYCH

W zakresie badania zdolności kredytowej w stosunku do już istniejących regulacji KNF zaleca korzystanie również z baz danych gospodarczych. Nie tylko więc BIK i BR, ale również BIG.

[5] ANALIZA ILOŚCIOWA I JAKOŚCIOWA

Bank  w procesie oceny zdolności kredytowej ma badać zarówno wysokość i stabilność dochodu jak i cechy klienta mające wpływ na skłonność do spłaty zobowiązania. Wynikiem analizy jakościowej może być ocena klienta pod kątem skłonności do zadłużania (zbyt częste wnioskowanie o kredyty) i w związku z tym wiarygodności kredytobiorcy.

• analiza ilościowa – obejmuje głównie dochody, ich stabilność w całym okresie spłaty, zobowiązania kredytowe w bankach i sektorze pozabankowym, poręczenia, inne zobowiązania o stałych charakterze (z których nie można zrezygnować), rzeczywiste wydatki (nie niższe niż wynikające z niezależnych i obiektywnych analiz), w przypadku kredytów w innej walucie niż dochód – analiza zdolności przy założeniu oprocentowania co najmniej równemu ofercie zgodnej z walutą dochodu (np. PLN) przy uwzględnieniu kapitału kredytu wyższego o 20%,
• analiza jakościowa – obejmuje wiek, stan cywilny, liczbę osób na utrzymaniu, wykształcenie, staż pracy, zawód, stanowisko (elementy tzw. scoringu), ocenę historycznej współpracy z klientem, ocenę historii kredytowej na podstawie baz zewnętrznych (BIK, BR, BIG).

[6] TESTY WARUNKÓW SKRAJNYCH

Banki uwzględniają wpływ zmiany stóp procentowych oraz kursów walut na ryzyko ekspozycji kredytowych. To samo dotyczy adekwatności przyjętej relacji wydatków do dochodów.

1. Bank zaangażowany w detaliczne ekspozycje kredytowe powinien założyć wzrost stóp procentowych o minimum 200 p.p. (2%),
2. Dla ekspozycji walutowych testy należy przeprowadzać przy większej z wartości. Przy założeniu wzrostu kursu o minimum 30% lub przy najwyższym poziomie kursu z ostatnich 5 lat.

[7] OBOWIĄZKI INFORMACYJNE wobec klienta

Zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim podtrzymano zalecenia w zakresie oferowania w pierwszej kolejności PLN. To samo dotyczy informowania o ryzykach wynikających ze zmian kursu waluty, spreadu oraz zmiany oprocentowania.

Rekomendacja T – AKTUALIZACJA 04.11.2018

Uchwałą KNF nr 352/2018 z dnia 14 września 2018 r. Rekomendacja T otrzymała nowe brzmienie. Termin wprowadzenia zmian zgodnie z oczekiwaniami KNF 31 października 2018 r.

Zmienia się Rekomendacja 19 [Relacje z Klientami] w punkcie 19.3 odnosząca się do kwestii informowania o ryzyku w przypadku niekorzystnej zmiany kursów i spreadu. Do tej pory należało informować o deprecjacji waluty w jakiej klient osiąga dochód do waluty kredytu w skali odpowiadającej różnicy między maksymalnym i minimalnym kursem waluty dochodu do waluty kredytu w ciągu ostatnich 12 miesięcy.

Aktualne brzmienie punktu 19.3:

„Rekomenduje się, aby bank przedstawiając klientowi ofertę kredytu, pożyczki lub innego produktu, w walucie obcej lub indeksowanego do waluty obcej innej niż ta w jakiej osiąga on dochód wyliczał kwotę i koszty kredytu według aktualnych kursów walut stosowanych przez bank oraz informował klienta o kosztach obsługi ekspozycji kredytowej w wypadku niekorzystnej dla klienta zmiany kursu walutowego i spreadu walutowego. Informacje takie mogą być przekazane na przykład w postaci symulacji wysokości rat kredytu.

Informacje przekazywane klientowi powinny w szczególności zawierać koszty obsługi ekspozycji kredytowej przy:
a) aktualnym poziomie kursu waluty w jakiej osiąga on dochód do waluty ekspozycji kredytowej, bez zmian poziomu stóp procentowych,
b) założeniu, że stopa procentowa dla waluty ekspozycji kredytowej jest równa stopie procentowej dla złotego, a kapitał ekspozycji kredytowej jest większy o 20%,
c) deprecjacji waluty w jakiej klient osiąga dochód do waluty ekspozycji kredytowej w skali odpowiadającej różnicy między maksymalnym i minimalnym kursem waluty dochodu do waluty ekspozycji kredytowej w ostatnim okresie historycznym odpowiadającym okresowi spłaty danej ekspozycji kredytowej, bez zmian poziomu stóp procentowych,
d) zmianie spreadu walutowego w skali odpowiadającej różnicy między maksymalnym i minimalnym spreadem walutowym w ciągu ostatnich 12 miesięcy, bez zmian poziomu stóp procentowych i zmiany kursów walutowych.”

Zmiana w moim odczuciu słuszna i potrzebna.

Źródła:

1. 2010, Rekomendacja T, Komisja Nadzoru Finansowego [dostęp 04.05.2016]
2. 2013, Rekomendacja T, Komisja Nadzoru Finansowego [dostęp 04.05.2016, 04.11.2018]
3. Money.pl [dostęp 21.6.2016]
4. Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania ws. projektu Rekomendacji T, KNF, 2010, [dostęp 22.06.2016]
5. www.parkiet.com, Polbank EFG: Akceptacja nadzoru  [dostęp 25.6.2016]

Autor: Bożena Myszczyszyn Ekspert Kredytowy, Pośrednik Finansowy Poznań