Ustawa o kredycie konsumenckim z 12 maja 2011 r. weszła w życie z dniem 18 grudnia 2011 r. Równocześnie uchylono Ustawę z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim [Dz.U.2001 nr 100 poz.1081]. Przed 22.07.2017 r. w ograniczonym zakresie ustawa odnosiła się również do kredytów hipotecznych oraz pożyczek hipotecznych.
Do kredytu hipotecznego odnosiły się jednak tylko konkretne artykuły: art. 22, 23, 29, 35, 46 oraz artykuł 35a dodany 26.08.2011. Dotyczyły one głównie obowiązków informacyjnych. Te i tylko te artykuły odnosiły się do hipotek i nadal mają zastosowanie do „starych umów”.
Wejście w życie dnia 22.07.2017 Ustawy o kredycie hipotecznym spowodowało wyłączenie z ustawy o kredycie konsumenckim zapisów dotyczących kredytu i pożyczki zabezpieczonych hipoteką. Nowe regulacje dotyczące „hipotek” objęły jednak tylko nowe umowy hipoteczne.
Dotychczasowe przepisy ustawy o kredycie konsumenckim, czyli te obowiązujące do dnia 22.07.2017, nadal mają zastosowanie do umów o kredyt hipoteczny, pożyczkę hipoteczną oraz kredyt konsumencki zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy o kredycie hipotecznym.
Cel ustawy o kredycie konsumenckim
Celem wprowadzonej zmiany było ujednolicenie ochrony konsumentów we wszystkich krajach Unii Europejskiej.
Nowa definicja kredytu konsumenckiego
Na nowo zdefiniowano kredyt konsumencki. Zgodnie z ustawą z dnia 12 maja 2011 kredyt konsumencki to kredyt w wysokości nie większej niż 255.550 zł (lub równowartość w innej walucie), który jednocześnie nie jest zabezpieczony hipoteką. [Ustawa, 2011, art. 3]. Pamiętaj, że niezależnie od kwoty kredytu, kredyt hipoteczny wg nowej definicji nie stanowił i nie stanowi kredytu konsumenckiego.
Ma to znaczenie, jeśli zastanawiasz się, czy należy Ci się zwrot prowizji za udzielenie kredytu w związku z jego wcześniejszą spłatą.
Od 22.07.2017 r. definicję kredytu konsumenckiego rozszerzono też o kredyt niezabezpieczony hipoteką, a przeznaczony na remont domu albo lokalu mieszkalnego niezależnie od kwoty kredytu.
Obowiązki kredytodawcy oraz pośrednika kredytowego
Ustawa o kredycie konsumenckim nakłada obowiązki na kredytodawcę oraz pośrednika kredytowego. Część z nich jest obwarowana sankcją kredytu darmowego. W szczególności są to :
- Obowiązki informacyjne w reklamie dotyczącej kredytu konsumenckiego.
- Dokonanie oceny zdolności kredytowej konsumenta. W przypadku odmowy udzielenia kredytu w wyniku informacji zawartych w bazie danych lub zbiorze danych kredytodawcy przekazanie konsumentowi bezpłatnej informacji. Konsument ma prawo do informacji o wynikach sprawdzenia oraz wskazania bazy danych, w której dokonano sprawdzenia.
- Jako konsument masz prawo do wyjaśnień co do treści przekazywanych informacji oraz postanowień umowy kredytu przed jej podpisaniem. Ma to na celu umożliwienie Tobie podjęcia decyzji dotyczącej umowy o kredyt konsumencki.
- Masz prawo, jako konsument do uzyskania bezpłatnego projektu umowy kredytu.
- Obowiązkowo powinieneś otrzymać formularz informacyjny, zawierającego wszystkie podstawowe informacje określone w ustawie przed zawarciem umowy. Jest to inaczej oferta przedstawiona w formie wymaganej ustawą.
- Dostajesz informację o rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania według wzoru określonego w ustawie oraz całkowitej kwocie do zapłaty.
- Otrzymujesz wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy.
- Instytucja powinna Tobie, jako konsumentowi, niezwłoczne doręczyć umowę.
Dodatkowo nałożono również obowiązki na pośredników kredytowych:
- Pośrednik informuje Ciebie, jako konsumenta o fakcie współpracy z danym kredytodawcą.
- Otrzymujesz również informację o fakcie otrzymywania z tego tytułu wynagrodzenia.
Odsetki maksymalne i odsetki maksymalne za opóźnienie
1 stycznia 2016 r. weszły w życie przepisy Ustawy z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw [Dz.U. 2015 poz. 1830]. Ustawa ta zmieniła zasady ustalania odsetek maksymalnych. W umowach kredytowych zawieranych od 20.02.2006 do 31.12.2015 górną granicę zarówno odsetek umownych jak i karnych wyznaczała czterokrotność stopy kredytu lombardowego.
Według zmienionych przepisów od 2016r. rozróżnia się:
[1] ODSETKI USTAWOWE, stanowiące sumę stopy referencyjnej NBP i 3,5 p.p.
[2] MAKSYMALNE ODSETKI, stanowiące dwukrotność odsetek ustawowych.
[3] ODSETKI USTAWOWE ZA OPÓŹNIENIE, stanowiące sumę stopy referencyjnej NBP i 5,5 p.p.
[4] ODSETKI MAKSYMALNE ZA OPÓŹNIENIE, stanowiące dwukrotność wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie. [art. 359 i 481 KC].
Co ciekawe, w zakresie odsetek maksymalnych za opóźnienie przepisy oczekujące na wejście w życie zostały zmienione ponownie zanim zaczęły obowiązywać. Na mocy Ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym oraz niektórych innych ustaw [Dz.U. 2015 poz. 1357] z dniem 11.03.2016 r. miała wejść w życie zmiana art.481 KC w zakresie odsetek maksymalnych za opóźnienie, które to miały wynosić sześciokrotność kredytu lombardowego. Zmiana ta jednak nie zdążyła wejść w życie.
Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw [Dz.U. 2015 poz. 1830] zmieniła bowiem ten zapis ustalając odsetki maksymalne za opóźnienie na poziomie dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie i termin wejścia w życie na 01.01.2016 r.
Na mocy tej samej ustawy 11.03.2016 wszedł w życie art.33a ustawy o kredycie konsumenckim. Nie dotyczył on kredytów zabezpieczonych hipoteką. Artykuł wprowadził górną granicę dla łącznej kwoty opłat z tyt. zaległości w spłacie kredytu i odsetek za opóźnienie. Kwota ta nie może przekroczyć odsetek maksymalnych za opóźnienie.
Ustawa o kredycie konsumenckim – pozaodsetkowe koszty kredytu
[Zapis nie dotyczył kredytów zabezpieczonych hipoteką]
Na mocy Ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym oraz niektórych innych ustaw [Dz.U. 2015 poz. 1357] z dniem 11.03.2016 wprowadzono pojęcie pozaodsetkowych kosztów kredytu. Należy je rozumieć jako wszystkie koszty ponoszone w związku z umową o kredyt konsumencki z wyłączeniem odsetek.
Określono również maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu wg wzoru:
Kredyty hipoteczne
Jak już wspomniałam, w zakresie umów o kredyt i pożyczkę hipoteczną zakres obowiązywania ustawy (dla umów zawartych przed 22.07.2017r.) został ograniczony do artykułów 22, 23, 29, 35, 35a oraz 46.
W szczególności obowiązki kredytodawcy lub pośrednika kredytowego dotyczyły:
- Przekazania konsumentowi obowiązkowego formularza informacyjnego dotyczącego kredytu zabezpieczonego hipoteką. Taki formularz powinien zawierać wszystkie podstawowe informacje określone w ustawie przed zawarciem umowy [art. 22,23]. Inaczej jest to forma oferty w formie przewidzianej ustawą, czyli identyczna forma we wszystkich bankach.
- Formy pisemnej umowy, sformułowanej w sposób jednoznaczny i zrozumiały, niezwłocznie doręczonej [art. 29].
- Niezbędnych elementów umowy kredytowej określonych w prawie bankowym oraz dodatkowo w ustawie o kredycie konsumenckim [art. 35].
- Prawo do spłaty kredytu w walucie kredytu denominowanego lub indeksowanego bez dodatkowych kosztów oraz prawo do nabywania waluty od dowolnego podmiotu [art.35a].
W zakresie kredytu hipotecznego sankcją kredytu darmowego (na podstawie art.46) obwarowane było jedynie naruszenie przez kredytodawcę art.35 dotyczącego elementów umowy o kredyt zabezpieczony hipoteką.
Regulacje te stanowiły etap przejściowy do czasu uchwalenia ustawy o kredycie hipotecznym.
Ustawa o kredycie konsumenckim – sankcje
Sankcja kredytu darmowego
a) kredyty hipoteczne
W stosunku do kredytów hipotecznych sankcja została złagodzona, a konsument zobowiązany był do zwrotu kredytu bez odsetek i innych kosztów jedynie za okres 4 lat poprzedzających złożenie oświadczenia. Nie dotyczyło to jednak kosztów ustanowienia zabezpieczenia kredytu. Sankcja dotyczyła wyłącznie kredytodawcy [art.46] .
Zapisy w zakresie kredytu i pożyczki zabezpieczonych hipotecznie zostały uchylone z dniem 22.07.2017 roku. Nowe umowy hipoteczne są regulowane ustawą o kredycie hipotecznym.
b) kredyt konsumencki
Sankcję kredytu darmowego reguluje art. 45 ustawy, a w szczególności dotyczy ona:
- Zachowania formy pisemnej umowy.
- Umieszczenia w treści umowy wskazanych postanowień.
- Odsetek maksymalnych za opóźnienie.
- Maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu.
- Zasad odroczenia spłaty zadłużenia w okresie 120 dni od dnia wypłaty tego kredytu.
- Zasad udzielenia konsumentowi, który nie dokonał pełnej spłaty kredytu, kolejnych kredytów w okresie 120 dni od dnia wypłaty pierwszego z kredytów.
Sankcja tzw. kredytu darmowego oznacza, że jako konsument po złożeniu kredytodawcy pisemnego oświadczenia, zwracasz kredyt bez odsetek i innych kosztów kredytu w terminie i w sposób określony w umowie. Jeżeli zaś w umowie nie określono zasad i terminów spłaty kredytu, kredyt jest zwracasz w równych miesięcznych ratach w terminie 5 lat dla kredytów do 80.000 zł lub 10 lat w przypadku kredytów powyżej 80.000 zł.
c) okres przedawnienia
Uprawnienie do skorzystania z sankcji kredytu darmowego ulega przedawnieniu z upływem jednego roku od dnia wykonania umowy.
Spłata kredytu przed terminem
Jako konsument masz prawo w każdym czasie bez uprzedniego poinformowania kredytodawcy do spłaty całości lub części kredytu przed terminem określonym w umowie. W ustawie znalazł się artykuł 49. Artykuł ten mówi, iż w przypadku wcześniejszej całkowitej lub częściowej spłaty całkowity koszt kredytu ulega obniżeniu o te koszty, które dotyczą okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy. Bank może w umowie zastrzec prowizję za spłatę kredytu przed terminem. Bank powinien rozliczyć się z Tobą, jako konsumentem w terminie 14 dni od dnia dokonania wcześniejszej spłaty kredytu w całości.
Pomimo, że w ustawie o kredycie konsumenckim znalazł się artykuł 49, mówiący o zwrocie kosztów praktyka banków była inna. Banki stały na stanowisku, że prowizja za udzielenie kredytu nie jest związana z okresie kredytowania, a zatem zwrot się nie należy. Sytuacja zmieniła się po wyroku TSUE.
Regulacjami w zakresie prowizji za wcześniejszą spłatę nie były objęte kredyty zabezpieczone hipoteką (dotyczy umów zawartych przed 22.07.2017).
Ustawa o kredycie konsumenckim – odstąpienie od umowy
W myśl ustawy masz prawo, jako konsument, bez podania przyczyny, do odstąpienia od umowy o kredyt w terminie 14 dni od jej zawarcia. Jeżeli umowa o kredyt nie zawiera wszystkich wymaganych elementów określonych w ustawie termin 14 dni biegnie od dnia dostarczenia tych informacji. Fakt ten musi oczywiście wykazać kredytodawca.
Jako konsument nie ponosisz kosztów związanych z odstąpieniem za wyjątkiem odsetek za okres od dnia wypłaty kredytu do dnia jego spłaty. Kwotę kredytu wraz z odsetkami zwracasz w terminie 30 dni od złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Kredytodawcy natomiast przysługuje jedynie zwrot kosztów poniesionych w związku z udzielonym kredytem na rzecz organów administracji publicznej oraz kosztów opłat notarialnych.
Regulacjami dotyczącymi odstąpienia od umowy nie były objęte kredyty i pożyczki zabezpieczone hipoteką na nieruchomości (dotyczy umów zawartych przed 22.07.2017).
Kredytowanie prowizji za udzielenie kredytu
Ustawa o kredycie konsumenckim wywołała różnice interpretacyjne. To skutkowało zastosowaniem przez banki różnych rozwiązań w zakresie kredytowanej prowizji za udzielenie kredytu.
Problem dotyczy możliwości ujmowania kwoty kredytowanej prowizji zarówno w całkowitej kwocie kredytu (jako cel kredytu) i całkowitym koszcie kredytu (jako koszt kredytu). Pojawiły się wątpliwości, czy od kwoty kredytu przeznaczonej na prowizję banku można naliczać odsetki.
Problem zauważył również i omówił w raporcie z 2012 roku Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
[UOKiK, Raport z kontroli przedsiębiorców udzielających kredytów konsumenckich w 2012 roku, https://www.uokik.gov.pl/raporty2.php , dostęp 03.07.2016, s.30-33].
Jak wskazuje UOKiK niejednolita praktyka banków może uniemożliwić prawidłowe porównanie ofert. Ponieważ literalne brzmienie przepisów ustawy o kredycie konsumenckim nie daje jednoznacznej odpowiedzi w zakresie właściwego sposobu informowania o kosztach UOKiK stoi na stanowisku, że kredytowane koszty powinno się uwzględniać jedynie po stronie całkowitego kosztu kredytu.
Ustawa o kredycie konsumenckim – Rejestr Instytucji Pożyczkowych
Regulacje w tym zakresie weszły w życie od 22.07.2017 r.
Instytucja pożyczkowa może podjąć wykonywanie działalności po uzyskaniu wpisu do rejestru instytucji pożyczkowych [rozdział 5a]. Instytucją prowadzącą rejestr jest Komisja Nadzoru Finansowego.
Rejestr Instytucji Pożyczkowych
Rejestr Pośredników Kredytowych – dział II
Regulacje w tym zakresie weszły w życie od 22.07.2017r.
Pośrednik kredytowy może podjąć wykonywanie działalności pośrednictwa w zakresie kredytów konsumenckich po uzyskaniu wpisu w dziale drugim rejestru pośredników kredytowych [rozdział 5aa]. Instytucją prowadzącą rejestr jest Komisja Nadzoru Finansowego.
Rejestr Pośredników Kredytowych – dział II – kredyt konsumencki
Autor: Bożena Myszczyszyn Ekspert Kredytowy Poznań
Źródła:
1. Ustawa z dnia 12 maja 2011r o kredycie konsumenckim ze zmianami [Dz.U. 2011 nr 126 poz. 715].
2. Ustawa z dnia 23 marca 2017 r. o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami [Dz.U. 2017 poz. 819] .
3. Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw [Dz.U. 2015 poz. 1830].
4. Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym oraz niektórych innych ustaw [Dz.U. 2015 poz. 1357]
5. [UOKiK, Raport z kontroli przedsiębiorców udzielających kredytów konsumenckich w 2012 roku,
https:// www.uokik.gov.pl/raporty2.php , dostęp 03.07.2016, s.30-33].
